تب مالت یکی از مهم‌ترین بیماری‌های مشترک میان انسان و دام (زئونوزها) است و از قابلیت سرایت بالایی برخوردار می‌باشد. این بیماری که با نام‌هایی مانند بروسلوز، تب مدیترانه‌ای و تب ناخواسته نیز شناخته می‌شود، عمدتاً از طریق مصرف شیر غیرپاستوریزه، گوشت خام یا نیمه‌پخته و تماس مستقیم با ترشحات بدن دام آلوده به انسان منتقل می‌شود.

عامل بیماری، باکتری بروسلا است که دامنه وسیعی از پستانداران اهلی و وحشی را درگیر می‌سازد. از آن‌جا که این بیماری در دام‌ها موجب سقط جنین، کاهش تولید شیر، ناباروری و نازایی می‌شود و در انسان نیز پیامدهای بهداشتی متعددی دارد، همواره از منظر اقتصادی و سلامت عمومی مورد توجه ویژه قرار دارد.

در انسان، علائم بیماری به‌طور کامل مشخص نیست، اما معمولاً شامل تب، ضعف عمومی و در برخی موارد اسهال (گاهی همراه با خون) است. این بیماری با مصرف آنتی‌بیوتیک‌های قوی قابل درمان بوده و در صورت تشخیص به‌موقع، پیش‌آگهی مناسبی دارد.

مروری بر بیماری تب مالت در انسان و راه‌های انتقال آن

تب مالت از طریق تماس با حیوانات آلوده‌ای مانند گاو، گوسفند، بز و خوک به انسان منتقل می‌شود، اما انتقال این بیماری از انسان به انسان به‌ندرت اتفاق می‌افتد. این بیماری بر اندام‌های خون‌ساز بدن نظیر مغز استخوان، غدد لنفاوی، کبد و طحال تأثیر می‌گذارد و به دو شکل حاد و مزمن دیده می‌شود. دوره نهفتگی تب مالت متغیر بوده و از ۵ تا ۶۰ روز، و گاهی حتی چندین ماه طول می‌کشد. این بیماری در مردان ۲۰ تا ۶۰ ساله شایع‌تر گزارش شده است.

مهم‌ترین راه‌های انتقال بیماری شامل مصرف شیر و لبنیات غیرپاستوریزه مانند پنیر و کره، و همچنین گوشت حیوانات آلوده است. افرادی که دچار کم‌خونی شدید، مشکلات گوارشی یا سابقه جراحی معده هستند، به دلیل کاهش اسید معده، در معرض خطر بیشتری قرار دارند؛ چرا که اسید معده تا حدودی می‌تواند از ابتلا به بیماری جلوگیری کند.

به‌طور کلی، تب مالت در میان افرادی که تماس مستقیم یا مستمر با دام دارند مانند دامداران، کشاورزان، قصابان، و دامپزشکان و همچنین افرادی که به مناطق آلوده سفر می‌کنند، شیوع بیشتری دارد.

علائم بیماری تب مالت

علائم بالینی تب مالت در کودکان معمولاً مشخص نیست. در حدود نیمی از موارد، بزرگی طحال مشاهده می‌شود که اغلب با بزرگی غدد لنفاوی همراه است. بروز ضایعات پوستی مانند تب‌خال، پورپورا (لکه‌های خونریزی زیر پوستی) و اریتم‌های برجسته، هرچند نادر، ممکن است رخ دهد.

علائم تب مالت حاد

در نوع حاد بیماری، نشانه‌ها به‌طور ناگهانی ظاهر می‌شوند:
-تب متناوب همراه با لرز و تعریق
-خستگی شدید
-درد هنگام لمس ستون فقرات
-سردرد
-بزرگ شدن غدد لنفاوی

علائم تب مالت مزمن

در نوع مزمن علائم به‌تدریج بروز می‌کنند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
-خستگی مداوم
-درد عضلانی و کمردرد
-یبوست
-کاهش وزن
-افسردگی
-ناتوانی جنسی
-در برخی موارد، آبسه در تخمدان‌ها، کلیه‌ها یا مغز

در صورت تشخیص دیرهنگام یا درمان ناقص، بیماری ممکن است مزمن شود و موجب عفونت قلب، استخوان، مغز یا کبد گردد. در برخی موارد، خطر معلولیت دائمی نیز وجود دارد.

علائم عصبی تب مالت

درگیری سیستم عصبی (نوروبروسلوز) از عوارض مهم بیماری است و می‌تواند همراه باشد با:
-سردرد
-درد عمومی بدن
-ضعف و سستی
-کوفتگی عضلات
-بی‌خوابی
-اضطراب، تشویش و تحریک‌پذیری
-افسردگی
-هذیان
-علائم شبه‌مننژیت (سندرم مننژه)

تشخیص و درمان تب مالت (بروسلوز)

تشخیص دقیق بیماری تب مالت با آزمایش خون امکان‌پذیر است. اگر درمان کامل انجام شود، معمولاً طی ۳ تا ۴ هفته فرد بهبود پیدا می‌کند. اعضای خانواده و اطرافیان بیمار که ممکن است غذای آلوده خورده باشند، باید معاینه شوند و آزمایش بدهند.

درمان تب مالت شامل استراحت در تخت و مصرف آنتی‌بیوتیک است. جدا کردن بیمار از دیگران معمولاً نیاز نیست. برای درمان عفونت، داروهایی مثل تتراسایکلین (حداقل برای ۳ هفته) استفاده می‌شود. در موارد التهاب شدید، داروهای کورتونی تجویز می‌شود و برای کاهش دردهای عضلانی، مُسکن داده می‌شود.

تغذیه بیمار در ابتدای درمان، بهتر است شامل غذاهای ساده و سبک باشد. کم‌کم با بهبود وضعیت، مقدار و تنوع غذا بیشتر می‌شود تا به تغذیه عادی برسد. مصرف غذاهای پرانرژی، نوشیدنی‌ها و مایعات فراوان توصیه می‌شود.

منابع:
۱- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی – سامانه آموزش همگانی سلامت
۲- سازمان دامپزشکی کشور – دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های دامی

زئونوز به بیماری‌های عفونی‌ای اطلاق می‌شود که می‌توانند به‌صورت طبیعی بین حیوانات مهره‌دار و انسان منتقل شوند. این واژه از دو بخش یونانی «زئو» به معنی حیوان و «نوزوس» به معنی بیماری تشکیل شده است.
این بیماری‌ها گاهی خطرناک و بعضاً کشنده هستند. تا به امروز بیش از ۲۰۰ نوع از این بیماری‌ها شناخته شده‌اند!

بیماری‌های زئونوز نه‌تنها سلامت انسان بلکه سلامت دام و اکوسیستم را تهدید می‌کنند. سازمان جهانی بهداشت (WHO) تخمین می‌زند که:
– ۶۰٪ از بیماری‌های عفونی انسانی منشأ حیوانی دارند.
– ۷۵٪ از بیماری‌های نوپدید نیز از حیوانات سرچشمه گرفته‌اند.

طبقه‌بندی انواع بیماری های زئونوز

زئونوزها به چهار گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

الف) اُرتوزئونوز (Orthozoonoses)
به‌طور مستقیم بین حیوان و انسان منتقل می‌شوند.
مثال‌ها: هاری، سیاه‌زخم، تب برفکی.

ب) سیکلوزئونوز (Cyclozoonoses)
برای تکمیل چرخه زندگی، نیاز به بیش از یک میزبان مهره‌دار دارند.
مثال: کیست هیداتید (ناشی از اکینوکوکوس گرانولوزوس).

ج) متازئونوز (Metazoonoses)
انتقال بیماری از طریق ناقلان بی‌مهره صورت می‌گیرد.
چرخه زندگی معمولاً شامل حداقل یک مهره‌دار و یک بی‌مهره است.
مثال: تب زرد، تب دانگ، سالک.

د) ساپروزئونوز (Saprozoonoses)
علاوه بر میزبان حیوانی، عوامل محیطی نظیر آب یا خاک آلوده نقش دارند.
مثال: توکسوپلاسموز.

روش‌های انتقال بیماری های زئونوز

زئونوزها از مسیرهای متعددی می‌توانند منتقل شوند:

۱- تماس مستقیم با حیوان بیمار یا فرآورده‌های دامی آلوده.

۲- تماس غیرمستقیم از طریق خاک، آب یا سطوح آلوده.

۳- مصرف مواد غذایی آلوده مانند شیر خام، گوشت نپخته یا تخم‌مرغ خام.

۴- هوابرد: تنفس ذرات معلق ناشی از حیوانات یا فرآورده‌هایشان.

۵- ناقلین زنده مانند کنه، پشه، مگس یا کک.

نقش دامپزشکان و پزشکان در مقابله با بیماری های زئونوز

الف) نقش دامپزشکان:

۱- تشخیص زودهنگام: استفاده از تکنیک‌های مولکولی مانند PCR برای شناسایی عوامل بیماری‌زا در حیوانات پیش از بروز علائم بالینی.
۲- واکسیناسیون: اجرای برنامه‌های واکسیناسیون دام‌ها علیه بیماری‌هایی مانند هاری و تب مالت.
۳- نظارت بر حیات وحش: شناسایی عوامل نوظهور در حیوانات وحشی مانند ویروس‌های خانواده
۴- کنترل زنجیره انتقال: مدیریت بهداشت در کشتارگاه‌ها و جلوگیری از تماس انسان با حیوانات آلوده.

ب) نقش پزشکان

۱- تشخیص بالینی: شناسایی علائم بیماری‌هایی مانند تب خونریزی‌دهنده کریمه-کنگو (CCHF) بر اساس سابقه تماس با حیوانات.
۲- درمان هدفمند: استفاده از پروتکل‌های اختصاصی برای عفونت‌های باکتریایی (مانند بروسلوز) یا ویروسی (مانند هاری).
۳- آموزش عمومی: هشدار درباره‌ی خطرات مصرف محصولات دامی غیرپاستوریزه.
۴- گزارش‌دهی اپیدمیولوژیک: ثبت موارد ابتلا و همکاری با نهادهای بهداشتی برای کنترل شیوع.

منابع:
۱ـ پایگاه اطلاع رسانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران
۲ـ پایگاه اطلاع رسانی سازمان جهانی بهداشت